„Kozienickie portrety”

Chaim Izrael Berman był fotografem, synem właściciela pierwszego w Kozienicach zakładu fotograficznego Kalmana Bernemana. Nauki pobierał w Łomży, Łodzi i Warszawie. Miał czworo rodzeństwa. Zaangażowany w życie miasta, przez prawie dwadzieścia lat sprawował funkcję ławnika, prowadził kółko teatralne, był prezesem Gminy Żydowskiej.

W atelier Bermana, mieszczącym się najpierw u zbiegu ulic: Warszawskiej i Maciejowickiej, później – przy Lubelskiej 13, powstały tysiące zdjęć mieszkańców miasteczka: mężczyzn, kobiet i dzieci, bogatych i biednych, kupców, szewców i piekarzy, Żydów i Polaków, niemieckich osadników mieszkających w okolicznych osadach i wsiach, a po wybuchu wojny – także i Niemców przybyłych z Trzeciej Rzeszy.

Berman z całą rodziną trafił do obozu pracy w Wolanowie, skąd – po śmierci żony i syna – uciekł w rodzinne strony, gdzie z bratem Zeligiem i synem Amosem znalazł kryjówkę w piwnicy domu w podkozienickiej Starej Wsi. Planowali wyrobić „aryjskie papiery” i uciekać do Warszawy, ale nie zdołali — Chaim zmarł wkrótce na tyfus.

Pozostawione na strychu negatywy odnalazł w 1945 roku pierwszy powojenny właściciel domu przy Lubelskiej. Fotografie nie ujrzały jednak światła dziennego aż do początku lat 90-tych, kiedy wyszukał je i odkupił antykwariusz z Dęblina, Władysław Luciński. Zbiory odsprzedał różnym instytucjom. Część odbitek trafiła do Ośrodka Karta w Warszawie.  To właśnie z tej kolekcji powstała niezwykła wystawa – Kozienickie portrety.

Przygotowaną z inicjatywy Fundacji Forum Dialogu Między Narodami ekspozycję będzie można oglądać od 29 sierpnia w Łódź Art Center w ramach Festiwalu Dialogu Czterech Kultur.

Autorkami wystawy są: Anka Grupińska – pisarka i dziennikarka, koordynatorka projektów historii mówionej, Alina Skibińska - historyk, przedstawicielka the United States Holocaust Memorial Museum w Polsce i Bogna Burska – artystka i projektantka. Projekt koordynuje Zofia Wieluńska. Patronem medialnym wystawy w Łodzi jest Telewizja Polska S.A. Oddział w Łodzi.

Pokazujemy mieszkańców małego miasteczka z Polski centralnej (…) Opowiadamy o ich życiu razem i obok siebie (…), o ludziach, których rozpoznano, a także i o tych, którzy pielęgnowali lokalną pamięć i historię – mówi Alina Skibińska. Autorki realizują także książkę, która będzie dokumentacją i tekstowym komentarzem do wystawy. Prace nad przygotowaniem wystawy trwały blisko 7 lat – przeprowadzono dziesiątki rozmów z mieszkańcami Kozienic, nawiązano kontakty z Kozieniczanami mieszkającymi poza Polską. To dzięki nim udało się z imienia i nazwiska zidentyfikować 200 bohaterów zdjęć. Bezcennym dokumentem okazał się szczegółowy spis wszystkich Żydów zamieszkałych w Kozienicach, sporządzony przez gminę żydowską w listopadzie 1939 roku.

Wystawa jest ciekawa także z artystycznego punktu widzenia. Wpisani w sentymentalny, uroczy schemat fotografii tamtych czasów – upozowani na identycznym tle udającym romantyczny pejzaż lub stylowy gabinet, często wykorzystujący te same rekwizyty – bukiet kwiatów czy kołnierzyk Żydzi, Niemcy i Polacy są na zdjęciach Chaima Bermana w widoczny sposób naznaczeni stygmatem przynależności narodowej i rasowej. Odróżnia ich od siebie jeden szczegół – opaska z Gwiazdą Dawida lub ze swastyką. Dwa sposoby opisywania człowieka i otaczającej go rzeczywistości – zupełnie niewinny, zwyczajowy i złowieszczy, a z perspektywy czasu tragiczny – spotykają się w każdym z tych zdjęć.

Fotografie będzie można oglądać w Łódź Art Center do 16 września. W tym roku ekspozycja została pokazana w Krakowie w ramach Festiwalu Kultury Żydowskiej, a z Łodzi trafi do Kozienic, następnie dalej do Warszawy i Berlina. Książka o Kozieniczanach – Żydach, Polakach i Niemcach – ukaże się w przyszłym roku.

Wernisaż wystawy:

29 sierpnia 2006, godz. 18.00, Łódź Art Center, ul. Tymienieckiego 3

Fundacja Forum Dialogu Między Narodami powstała w 1998 roku. Działa na rzecz przełamywania uprzedzeń w relacjach polsko-żydowskich, starając się przybliżać Polakom i Żydom pamięć o wspólnej przeszłości. Swoje cele realizuje poprzez organizację konferencji i sympozjów, programy edukacyjne, naukowe, kursy i szkolenia, wystawy, pokazy i festiwale.